18
TRIỂN KHAI LUẬT KẾ TOÁN NĂM 2015 TRONG CHIẾN LƯỢC KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020
“C
oi trọng bản chất hơn hình thức” thuộc
nhóm đặc tính về đảm bảo độ tin cậy
của thông tin kế toán theo như quy định
trong Khuôn mẫu của Hội đồng chuẩn mực kế toán
quốc tế, nhằm nâng cao chất lượng và tính hữu dụng
của thông tin kế toán cung cấp cho các đối tượng
sử dụng thông tin qua báo cáo tài chính của doanh
nghiệp (DN).
Khi hạch toán các giao dịch và sự kiện kinh tế,
tài chính, nguyên tắc “coi trọng bản chất hơn hình
thức” yêu cầu kế toán phải tính toán và trình bày ảnh
hưởng kinh tế của nghiệp vụ thay vì trình bày theo
hình thức pháp lý. Như vậy, về cơ bản, bản chất liên
quan đến nội dung của giao dịch, trong khi đó hình
thức liên quan tới cách thể hiện hay trình bày giao
dịch đó. Trong hầu hết các trường hợp, bản chất của
nghiệp vụ và hình thức là một và nhất quán với nhau.
Tuy nhiên, trên thực tế vẫn có những tình huống mà
nội dung hay bản chất của nghiệp vụ có thể khác với
hình thức, khi đó kế toán căn cứ vào nguyên tắc “coi
trọng bản chất hơn hình thức” để lựa chọn phương
pháp xử lý và ưu tiên đánh giá theo bản chất kinh tế.
Vận dụng nguyên tắc
“coi trọng bản chất hơn hình thức” tại các nước
Tại một số nước
Qua nhiều năm, nguyên tắc kế toán “coi trọng bản
chất hơn hình thức” đã được phổ biến lan rộng trong
chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế.
Tại châu Âu:
Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc
tế được thể hiện dưới dạng các nguyên tắc và có thể
được áp dụng cho mọi thành viên thuộc Liên minh
châu Âu. Tại Vương quốc Anh, trước đây, vấn đề này
được quy định trong Chuẩn mực báo cáo tài chính
số 5, yêu cầu các DN phải trình bày giao dịch theo
đúng bản chất, nội dung kinh tế trên báo cáo tài
chính. Chuẩn mực này được ban hành bởi Hội đồng
chuẩn mực kế toán vào tháng 4/1994 và liên tục được
sửa đổi, bổ sung vào tháng 12/1994, tháng 9/1998 và
tháng 11/2003. Sau đó, chuẩn mực này cùng toàn bộ
hệ thống UK GAAP, Chuẩn mực báo cáo tài chính cũ
được loại bỏ bắt đầu từ ngày 01/01/2015. Hiện nay,
các vấn đề liên quan tới trình bày thông tin dựa trên
bản chất kinh tế của nghiệp vụ được quy định trong
Mục 2, Mục 11 và 12, Mục 23 của Chuẩn mực kế toán
102 theo hệ thống UK GAAP mới.
Nguyên tắc “coi trọng bản chất hơn hình thức”
được vận dụng trong hệ thống kế toán tại quốc gia
này nhưng không được đề cập một cách chính thức
hay nói cách khác “coi trọng bản chất hơn hình thức”
không được coi là một nguyên tắc kế toán cơ bản.
Nguyên tắc này chỉ được vận dụng trong những
trường hợp mà quyền sở hữu pháp lý của một tài
sản tách rời với quyền được hưởng lợi ích kinh tế từ
tài sản đó. Với những khía cạnh khác, “coi trọng bản
chất hơn hình thức” không phải là nguyên tắc làm
cơ sở cho việc ghi nhận và đánh giá trong kế toán
tại Đức.
Tại châu Á:
Năm 1997, Trung Quốc lần đầu tiên
đề cập tới khái niệm “coi trọng bản chất hơn hình
thức” trong chuẩn mực kế toán về công khai thông
tin trong các quan hệ và giao dịch với bên liên quan.
Đến tháng 12/2000, Bộ Tài chính Trung Quốc đã ban
hành “Hệ thống kế toán DN” và đã chính thức đưa
nguyên tắc này vào hệ thống nguyên tắc kế toán.
Tại Mỹ:
Việc vận dụng nguyên tắc “coi trọng bản
chất hơn hình thức” là một vấn đề cần được quan
tâm đối với các nguyên tắc kế toán được thừa nhận
chung (US GAAP). US GAAP phần lớn được xây
ÁP DỤNGNGUYÊNTẮC“COI TRỌNGNỘI DUNGBẢN CHẤT
HƠNHÌNHTHỨC”TRONG KẾ TOÁN
TS. BÙI THỊ THU HƯƠNG, ThS. BÙI TỐ QUYÊN
– Học viện Tài chính
Hệ thống pháp lý về kế toán (Luật Kế toán, chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán) ở các quốc gia trên
thế giới cũng như ở Việt Nam được xây dựng, củng cố và hoàn thiện theo nguyên tắc “coi trong nội
dung bản chất hơn hình thức” trong việc hướng dẫn ghi nhận và trình bày thông tin kế toán. Bài
viết cung cấp thông tin đầy đủ hơn về nguyên tắc “coi trọng nội dung bản chất hơn hình thức” và
đưa ra các đề xuất, khuyến nghị triển khai áp dụng triệt để nguyên tắc này nhằm nâng cao chất
lượng thông tin kế toán.
Từ khóa: Luật Kế toán, kế toán quản trị, thông tin kế toán, nguyên tắc kế toán, kinh tế