TÀI CHÍNH -
Tháng 11/2016
19
dựng trên nền tảng là các quy định pháp lý trong khi
Chuẩn mực kế toán quốc tế được thiết lập dựa trên
các nguyên tắc là nhiều hơn. Hội đồng chuẩn mực
kế toán tài chính của Mỹ hơn 30 năm trước đã hoàn
toàn loại bỏ khái niệm về coi trọng bản chất hơn hình
thức. Nguyên nhân là nếu như đưa nguyên tắc này
vào hệ thống đặc tính của kế toán thì sẽ bị thừa, sự
tồn tại của đặc tính có thể tin cậy được và đặc biệt là
biểu hiện trung thực cho thấy, không cần thiết phải
bổ sung thêm yêu cầu coi trọng nội dung hơn hình
thức khi trình bày thông tin kế toán.
Tuy nhiên, nếu như Chuẩn mực kế toán quốc tế
được hội tụ với các quy định của US GAAP thì bắt
buộc nguyên tắc “coi trọng bản chất hơn hình thức”
phải được vận dụng lại. Vấn đề này đã được giải
quyết thông qua dự án hợp tác để hội tụ các khuôn
khổ khái niệm và là cơ sở cho phần kết luận của
CON 8: “Coi trọng bản chất hơn hình thức” không
được ghi nhận là một phần nội dung riêng biệt của
quy định trình bày thông tin trung thực do thực
hiện như vậy sẽ là không cần thiết. Trình bày thông
tin trung thực có nghĩa là thông tin tài chính phản
ánh được bản chất của giao dịch, sự kiện kinh tế
chứ không đơn thuần chỉ phản ánh hình thức pháp
lý của thông tin. Trình bày theo hình thức pháp lý
khác với bản chất thực tế của giao dịch sự kiện kinh
tế sẽ không đáp ứng được quy định về trình bày
thông tin trung thực.
Tại Việt Nam
Luật Kế toán 2015, tại Điều 6, nguyên tắc kế toán
quy định “Việc lập và trình bày báo cáo tài chính
phải bảo đảm phản ánh đúng bản chất của giao dịch
hơn là hình thức, tên gọi của giao dịch”. Quy định
này là cơ sở cho việc nghiên cứu, soạn thảo và ban
hành hệ thống chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán
đảm bảo cho việc ghi nhận và cung cấp thông tin
theo đúng nội dung bản chất hơn hình thức, tên gọi
của giao dịch.
- Về hệ thống Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS):
Hiện nay, VAS chưa chính thức “coi trọng bản chất
hơn hình thức” là một nguyên tắc kế toán cụ thể để
ghi nhận và trình bày thông tin trên báo cáo tài chính
(BCTC). Tuy nhiên, trong đoạn 12 của VAS 21 – Trình
bày báo cáo tài chính, yêu cầu thông tin được cung
cấp trên BCTC phải đảm bảo đáng tin cậy, trong đó
phải “phản ánh đúng bản chất kinh tế của các giao
dịch và sự kiện không chỉ đơn thuần phản ánh hình
thức hợp pháp của chúng”. Đồng thời, phần lớn nội
dung của hệ thống VAS được kế thừa từ Chuẩn mực
kế toán quốc tế nên một số quy định về các phương
pháp kế toán đã được xây dựng trên nền tảng coi
trọng bản chất hơn hình thức pháp lý của nghiệp vụ.
Ví dụ như một số vấn đề sau:
- VAS 06 – Thuê tài sản: Đối với tài sản cố định
thuê tài chính, về hình thức pháp lý của hợp đồng
hay thỏa thuận thì bên đi thuê không có quyền sở
hữu tài sản thuê, nhưng bên đi thuê đã được chuyển
giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở
hữu tài sản, có quyền kiểm soát tài sản và thu được
lợi ích kinh tế từ việc sử dụng tài sản. Chính vì vậy,
xét về bản chất của nghiệp vụ, bên đi thuê được
quyền ghi nhận và trình bày thông tin về tài sản thuê
tài chính trên Bảng cân đối kế toán của mình.
- VAS 14 – Doanh thu và thu nhập khác:
Thứ
nhất,
thời điểm ghi nhận doanh thu là thời điểm DN
chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với
quyền sở hữu sản phẩm, hàng hóa cho người mua,
hoặc là thời điểm không còn nắm giữ quyền quản
lý, quyền kiểm soát hàng hóa chứ không căn cứ vào
thời điểm DN phát hành hóa đơn hay ngày thực sự
chuyển giao quyền sở hữu pháp lý.
Thứ hai,
tại đoạn
8 của VAS 14 quy định “khi hàng hóa hoặc dịch vụ
được trao đổi để lấy hàng hóa hoặc dịch vụ tương tự
về bản chất và giá trị thì việc trao đổi đó không được
coi là một giao dịch tạo ra doanh thu”. Có nghĩa là,
về mặt pháp lý thì quyền sở hữu tài sản đã bị thay
đổi, nhưng giao dịch này về bản chất không có mục
đích thương mại do nó không làm phát sinh bất kể
khoản lãi hay lỗ nào. Việc vận dụng nguyên tắc coi
trọng bản chất hơn hình thức không cho phép cả 2
DN ghi nhận doanh thu ngay cả khi 2 DN thực hiện
đổi hàng hóa hay dịch vụ qua một hợp đồng có hiệu
lực thi hành.
- Về chế độ kế toán DN: Theo quy định của Thông
tư số 200/2014/TT-BTC, chương III về BCTC, Điều
102 về nguyên tắc lập và trình bày BCTC của DN đáp
ứng giả định hoạt động liên tục có đưa ra nguyên tắc
“Báo cáo tài chính phải phản ánh đúng bản chất kinh
tế của các giao dịch và sự kiện hơn là hình thức pháp
lý của các giao dịch và sự kiện đó (tôn trọng bản chất
hơn hình thức)”.
Ngoài ra, trong hướng dẫn phương pháp hạch
toán một số nghiệp vụ, so với Chế độ kế toán ban
hành theo Quyết định 15/2006/QĐ-BTC thì Chế độ
kế toán DN theo Thông tư số 200/2014/TT-BTC đã có
những điều chỉnh từ việc vận dụng nguyên tắc “coi
trọng bản chất hơn hình thức”. Cụ thể, trường hợp
DN cho khách hàng hưởng khuyến mại nhưng phải
kèm theo điều kiện khác như mua hàng (ví dụ mua
2 tặng 1) thì về hình thức là thực hiện khuyến mại
nhưng bản chất là giảm giá hàng bán, chính vì vậy,
DN phải hạch toán ghi nhận doanh thu và phân bổ
giá vốn cho cả hàng khuyến mại.
