24
KẾ TOÁN - KIỂM TOÁN
Thực trạng kiểm toán trách nhiệm kinh tế
của cán bộ quản lý
Những năm gần đây, KTNN ngày càng phát
hiện ra nhiều sai phạm với quy mô lớn, phức tạp
và tinh vi. Tổng số kiến nghị của KTNN trong 05
năm gần đây đều trên dưới 15 nghìn tỷ đồng/năm,
trong đó chủ yếu là những kiến nghị về tăng thu,
giảm chi cho NSNN. Ngoài ra, ở Việt Nam hiện
nay, việc tham nhũng, lãng phí gây thất thoát tiền
và tài sản nhà nước đã biến tướng sang nhiều hình
thức rất phức tạp, không đơn thuần chỉ là sai phạm
trong định khoản, làm giả chứng từ, hạch toán
không đúng chế độ mà còn có nhiều phương thức
tham nhũng, lãng phí khác như: Định giá giá trị
DN hoặc tài sản nhà nước thấp hơn nhiều lần giá
thị trường làm thất thoát tài sản nhà nước; Chậm
trễ trong triển khai các dự án đầu tư xây dựng cơ
bản làm tăng chi phí các dự án so với dự toán ban
đầu nhiều lần; Chiếm dụng vốn nhà nước…
Trong thời gian qua, bên cạnh trách nhiệm
chính trị, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm hành
chính, trách nhiệm hình sự, dân sự… được đề cập
trong việc thiết lập đầy đủ chế độ trách nhiệm
nhằm ngăn ngừa, phát hiện, xử lý các hành vi
tham nhũng thì trách nhiệm kinh tế của cán bộ
quản lý hiện nay chưa được quan tâm một cách
thấu đáo. Thực tế cho thấy, tuy số lượng các kiến
nghị ngày càng cao và với giá trị lớn nhưng qua
theo dõi phần lớn các báo cáo kiểm toán của các
đoàn kiểm toán thì không có nhiều đoàn kiểm
toán có kiến nghị truy tố hoặc xử lý trách nhiệm
cá nhân của các nhà quản lý, các lãnh đạo của các
tổ chức hoặc cá nhân có liên quan đến những sai
phạm, sai sót làm thất thoát hàng nghìn tỷ đồng
cho NSNN. Đến nay, chưa có thống kê chi tiết có
bao nhiêu nhà lãnh đạo, bao nhiêu cá nhân có liên
quan đến các sai phạm, lãng phí đó đã bị cơ quan
điều tra truy tố, hoặc bị cách chức, kiểm điểm, kỷ
luật… Và thực tế, con số bị đưa ra truy tố và xét
xử cũng rất ít so với thực tế.
Bên cạnh đó, việc bổ nhiệm cán bộ thời gian
qua còn nhiều bất cập, tuy qua nhiều khâu, qua
kiểm soát của nhiều cơ quan từ trung ương đến
địa phương, đúng quy trình nhưng vẫn “để lọt”
và bổ nhiệm nhiều cán bộ quản lý cấp cao không
đáp ứng yêu cầu công việc và chỉ khi báo chí và
các cơ quan chức năng vào cuộc thì mới phát hiện
sai phạm. Nếu thực hiện kiểm toán trách nhiệm cá
nhân trước khi bổ nhiệm thì sẽ giảm thiểu được
việc bổ nhiệm không đúng người, không đúng
năng lực vào vị trí quan trọng; không bổ nhiệm
những lãnh đạo quản lý yếu kém vào vị trị những
khác với kiểm toán thông thường, đối tượng
kiểm toán trách nhiệm kinh tế là con người, bao
gồm: Cán bộ lãnh đạo quản lý tại các cơ quan
đảng, chính quyền và đoàn thể của trung ương
và các cấp địa phương (cán bộ lãnh đạo các cơ
quan nhà nước); Cán bộ lãnh đạo quản lý tại
các DNNN (DN do Nhà nước chi phối). Tuỳ
thuộc vào yêu cầu, điều kiện, năng lực của cơ
quan KTNN, có thể thực hiện kiểm toán toàn bộ
các đối tượng trên hoặc tiến hành kiểm toán thí
điểm một số đối tượng cụ thể để nhân rộng khi
có điều kiện.
Về nội dung kiểm toán, đối với cán bộ lãnh đạo
các cơ quan, nội dung kiểm toán gồm công tác
quản lý tài chính công, tài sản công. Đối với cán bộ
lãnh đạo DNNN, nội dung kiểm toán thường bao
gồm: Kết quả sản xuất kinh doanh; Sự bảo toàn và
gia tăng vốn của nhà nước ở DN; Tình hình thực
hiện nghĩa vụ của DN đối với NSNN; Tình hình
chấp hành các luật, chính sách, chế độ quản lý kinh
tế, tài chính, kế toán... ở DN. Ngoài ra, trong điều
kiện hiện nay, trong những trường hợp cần thiết,
có thể kết hợp kiểm toán cả bản kê khai tài sản của
cán bộ lãnh đạo theo quy định…
Về niên độ kiểm toán, đối với cán bộ lãnh đạo
các cơ quan thì nên thực hiện khi cán bộ lãnh đạo
hết nhiệm kỳ công tác hoặc trước khi luân chuyển,
điều động công tác, bổ nhiệm lại, bị miễn nhiệm,
cách chức, từ chức hoặc nghỉ hưu. Cụ thể, nên
thực hiện trước khi bổ nhiệm một cán bộ quản
lý chuẩn bị tiếp nhận một vị trí quản lý cao hơn,
quan trọng hơn hoặc trước khi tổ chức xem xét
có nên bổ nhiệm lại thêm 01 nhiệm kỳ đối với
các lãnh đạo, cán bộ quản lý đó. Đối với lãnh đạo
DNNN là thời điểm trước khi kết thúc nhiệm kỳ
công tác hoặc chuyển công tác khác, bị cách chức,
từ chức, nghỉ hưu hoặc cùng lúc với DN thay đổi
cơ cấu tổ chức, sáp nhập, cổ phần hoá... Ngoài ra,
có thể kiểm toán trách nhiệm kinh tế đối với hai
loại cán bộ nói trên, khi có yêu cầu đột xuất của
cơ quan quản lý cán bộ và cơ quan kiểm tra của
Đảng và Nhà nước.
Kiểm toán trách nhiệm kinh tế là công cụ hữu
hiệu để xây dựng nhà nước pháp quyền, đôn
đốc bộ máy lãnh đạo hoạt động theo nguyên
tắc thượng tôn pháp luật. Thực hiện chế độ
kiểm toán trách nhiệm kinh tế đối với cán bộ
lãnh đạo góp phần khắc phục được tình trạng
tắc trách, vượt quyền hay lạm dụng quyền lực.
