30
TIỀN TỆ - TÍN DỤNG
quốc hữu hóa và trở về dưới dạng kinh doanh đơn
thuần không còn chức năng NHTM.
Nếu căn cứ theo phân loại của Trần Thanh Bình,
Vũ Chí Dương (2013): “NHĐN ở Việt Nam là ngân
hàng có từ 2 công ty con, công ty liên kết hoạt động
ngoài nghiệp vụ ngân hàng. Nếu tính theo phân loại
trên thì đến thời điểm cuối năm 2015, Việt Nam có
17 NHĐN và 15 ngân hàng không đa năng trong
tổng số 32 NHTM mà tác giả chọn mẫu.
Mô hình định lượng sử dụng trong nghiên cứu
Theo Hun Myoung Park về lý thuyết mô hình
định lượng dạng dữ liệu bảng (Panel data), có 3 dạng
mô hình chính với biến X độc lập: Pooled OLS (Bình
phương nhỏ nhất gộp), Fixed effect model (Mô hình
tác động cố định), Random effect model (Mô hình
tác động ngẫu nhiên). Trên cơ sở phần mềm Stata,
từ các dữ liệu quan sát không đồng nhất, tác giả sử
dụng kiểm định Hausman Test để chọn lựa mô hình
phù hợp nhất trong đánh giá hồi quy tương quan.
Dữ liệu, định nghĩa biến và mô hình định lượng
- id: NHTM: Dữ liệu nghiên cứu được tác giả dựa
trên số liệu thu thập trên báo cáo tài chính hợp nhất
của 32 trong tổng số 35 NHTM Việt Nam.
- t: Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2007 đến 2015, ở
một số năm tại một vài ngân hàng tác giả không thu
thập được thông tin báo cáo tài chính. Tuy nhiên, số
mẫu quan sát tương đối lớn, kết quả đánh giá độc
lập theo năm nên thiếu sót này không ảnh hưởng
nhiều đến mô hình hồi quy.
- Chỉ tiêu tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu
(ROEi,t) là tỷ lệ lợi nhuận sau thuế năm t trên vốn
chủ sở hữu của ngân hàng i, được tác giả tính toán
dựa trên báo cáo tài chính hàng năm của 32 NHTM.
ROEi,t= [(Lợi nhuận sau thuế của ngân hàng i
năm t) / (Vốn chủ sở hữu ngân hàng i cuối năm
(t-1) + Vốn chủ sở hữu ngân hàng i năm t)] * 100%
- Yếu tố đa năng (Di,t), chúng tôi phân loại
NHĐN dựa trên thông tin thu thập được từ các
công bố công khai, NHTM i là đa năng ở năm t nếu
có từ 2 công ty con, công ty liên kết (góp vốn từ 10%
trở lên) hoạt động ngoài nghiệp vụ ngân hàng. Biến
đa năng là biến nhị phân, Di,t = 1 nếu là NHĐN ;
Di,t = 0 nếu ngân hàng không hoạt động đa năng.
- Tốc độ tăng trưởng tổng tài sản (Gi, t): Kiểm
chứng mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng quy mô
tài sản của ngân hàng và tỷ suất sinh lợi trên vốn
chủ sở hữu.
Tốc độ tăng trưởng tổng tài sản (Gi,t) =
- 1
gọi là mô hình NHĐN.
Như vậy, ngân hàng đa năng là một hệ thống
ngân hàng cung cấp một loạt các dịch vụ tài chính
rộng lớn, bao gồm dịch vụ NHTM và dịch vụ ngân
hàng đầu tư (George J.Benston, 1994). Ngân hàng
đa năng là sự kết hợp của NHTM hoạt động trên thị
trường tiền tệ và NHĐT hoạt động trên thị trường
vốn và các hoạt động kinh doanh khác như: bảo
hiểm, chứng khoán, quản lý quỹ…
Mô hình ngân hàng đa năng tại Việt Nam
Tính đến cuối năm 2015, theo cập nhật của Ngân
hàng Nhà nước, Việt Nam có tổng cộng 35 NHTM,
trong đó có 4 ngân hàng hoạt động với tư cách ngân
hàng TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ
100% vốn, 31 NHTM cổ phần.
“Việt Nam hiện chưa có văn bản pháp luật nào
quy định riêng về hoạt động của NHĐT và NHĐN”.
Tuy nhiên, trong quy định các hoạt động kinh doanh
của NHTM vẫn tồn tại các dịch vụ sau: Tư vấn ngân
hàng, tài chính; tư vấn tài chính doanh nghiệp, tư
vấn mua, bán, hợp nhất, sáp nhập doanh nghiệp và
tư vấn đầu tư; mua, bán trái phiếu Chính phủ, trái
phiếu DN; lưu ký chứng khoán, kinh doanh vàng và
các hoạt động kinh doanh khác liên quan đến hoạt
động ngân hàng sau khi được Ngân hàng Nhà nước
chấp thuận bằng văn bản. Đây thực chất là một số
nghiệp vụ của NHĐT. NHTM buộc phải thành lập
công ty con, công ty liên kết khi kinh doanh các
nghiệp vụ NHĐT khác như: Bảo lãnh phát hành
chứng khoán, môi giới chứng khoán; quản lý, phân
phối chứng chỉ quỹ đầu tư chứng khoán; quản lý
danh mục đầu tư chứng khoán và mua, bán cổ
phiếu; cho thuê tài chính; bảo hiểm; quản lý tài sản
bảo đảm; kiều hối; kinh doanh ngoại hối, vàng…
Theo Tạ Hoàng Hà (2014), mô hình NHTM ở Việt
Nam là mô hình “NHTM đa năng hạn chế”. Nghĩa
là các NHTM được thực hiện các hoạt động ngân
hàng truyền thống như: Nhận tiền gửi, cấp tín dụng
và cung ứng các dịch vụ thanh toán) và tùy theo
mức độ rủi ro thị trường của từng nghiệp vụ ngân
hàng đầu tư, các NHTM được phép trực tiếp hoặc
gián tiếp (thông qua công ty con, công ty liên kết)
thực hiện các nghiệp vụ NHĐT.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tồn tại mô hình tập
đoàn đa năng sở hữu các công ty kinh doanh ở các
lĩnh vực NHTM, chứng khoán, bất động sản, sản
xuất kinh doanh… Tuy vậy, mô hình này đã bộc lộ
nhiều hạn chế trong môi trường quản lý chưa được
minh bạch và kiểm soát lỏng lẻo. Thực tế cho thấy,
các NHTM Đại Dương (Ocean Bank), NHTM Xây
Dựng (VNCB) là công ty con trong các tập đoàn đã
