TÀI CHÍNH -
Tháng 6/2018
77
ty dễ dàng mà còn giúp quản lý tài chính cá nhân
chính xác và đặc biệt giúp bạn trở thành nhà đầu
tư giỏi trong việc lựa chọn cổ phiếu của các công ty
thực sự tốt.
Động lực thao túng báo cáo tài chính
Nhu cầu huy động vốn
Healy & Wahlen (1999), liệt kê ra danh sách các
lý do thúc đẩy nhà quản lý thực hiện thao túng
BCTC trong DN của mình. Đầu tiên đó là nhu cầu
huy động vốn từ thị trường vốn. Tác giả đưa ra các
bằng chứng thực tiễn từ các nghiên cứu trước về
động lực trên thị trường vốn của việc quản lý thu
nhập khi các công ty này chào bán cổ phiếu lần đầu
ra công chúng (IPO) hoặc mua bán cổ phiếu. Các
nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra những bằng chứng
thực nghiệm các công ty quản lý thu nhập trước khi
IPO ở các nước Nhật, Trung Quốc, như là: Cheng,
Wang, & Wei, (2015); Nagata, (2013). Ngoài ra, các
công ty quản lý thu nhập có thể nhằm mục tiêu có
được các hợp đồng vay có lợi hơn
Sát nhập và mua lại doanh nghiệp (M&A)
Các công ty thường thao túng BCTC khi có hoạt
động M&A. Karim, Sarkar, & Zhang, (2016) khi khảo
sát số liệu về M&A event từ 30 quốc gia đã cho ra
kết quả về bằng chứng của quản lý thu nhập khi các
công ty lựa chọn phương thức thanh toán là cổ phiếu.
Lý do là khi thổi phồng giá cổ phiếu, cái được dùng
làm công cụ thanh toán khi M&A, thì giá trị thực chất
phải thanh toán sẽ giảm đi.
Lợi ích của nhà quản lý
Các nhà quản lý sẽ điều chỉnh thu nhập sao cho
các khoản lương thưởng và các lợi ích khác từ công
ty của họ là lớn nhất. Ví dụ: Động lực trì hoãn các
khoản doanh thu của nhà quản lý là ít ở các công
ty không có chính sách lương thưởng theo doanh
số, theo Healy, (1985). Ngược lại, Guidry, Leone, &
Rock, (1999) cho thấy, với các công ty có các khoản
thưởng thêm, các nhà quản lý thường trì hoãn ghi
nhận doanh thu nếu như không làm tối đa lợi ích
của họ trong kỳ đó. Họ có thể chuyển doanh thu của
DN sang kỳ mà lợi ích của họ là cao nhất tính theo
kết quả kinh doanh DN.
Ngoài ra, nhà quản lý cũng có thêm những khoản
thu nhập khác như cổ phiếu thưởng hay các khoản
thưởng nếu như làm cho giá cổ phiếu của công ty
tăng. Lợi ích của công đông ngoài cổ tức còn có thể
đến từ chênh lệch giá từ việc mua bán chứng khoán.
Vì thế, nhà quản lý có thể được thưởng nếu làm cho
giá chứng khoán tăng. Trong nhiều trường hợp điển
hình, công ty làm ăn không hiệu quả nhưng giá
chứng khoán của các công ty vẫn tăng bởi các thao
tác điều chỉnh lợi nhuận, thổi phồng tài sản trong
BCTC của các công ty, ví dụ như các vụ bê bối BCTC
liên quan đến Enron, Worldcom…
Các lý do khác
Các quy định của pháp luật liên quan đến một
ngành kinh tế cụ thể nào đó có thể khiến cho các
công ty điều chỉnh lợi nhuân theo ý mình. Ví dụ
như các yêu cầu về độ lớn tổng tài sản, vốn chủ sở
hữu hay sức khỏe tài chính: Khả năng thanh toán,
sinh lời… ở các công ty chứng khoán, bảo hiểm,
ngân hàng. Sau các cuộc khủng hoảng tài chính,
các quy định về an toàn tài chính thường được thắt
chặt, ví dụ BASEL II, III đã nâng mức hệ số an toàn
vốn tối thiểu (CAR) của các ngân hàng. Các ngân
hàng có thể quản lý thu nhập theo hướng trì hoãn
hoặc làm giảm các khoản dự phòng nợ xấu để đáp
ứng các quy định đặc thù liên quan đến ngành
nghề hoạt động.
Với các công ty đa quốc gia, việc thao túng số
liệu thu nhập có thể liên quan đến các nghĩa vụ thuế
với nước sở tại. Thông thường ở các nước có thuế
suất thuế thu nhập DN cao các tập đoàn đa quốc
gia này có xu hướng điều chỉnh giảm lợi nhuận thu
được từ nước sở tại thông qua hoạt động chuyển giá
giữa các công ty con trong tập đoàn đó.
Một vài cách thức thao túng
số liệu trên báo cáo tài chính
Các công ty thường thao túng số liệu BCTC thông
qua các chính sách kế toán, các khoản dồn tích hay
thông qua các giao dịch cụ thể thực tế…
Thông qua chính sách kế toán
Trên thế giới, phương pháp này thường được sử
dụng từ năm 1970, 1980, theo Sun & Rath, (2010). Sử
dụng các chính sách kế toán khác nhau có thể tạo ra
các số liệu khác nhau về thu nhập và chi phí. Ví dụ,
việc lựa chọn phương pháp tính giá xuất kho có thể
ảnh hưởng đến chi phí giá vốn hàng bán hoặc việc
lựa chọn phương pháp khấu hao sẽ ảnh hưởng đến
chi phí khấu hao. Bên cạnh đó, với các DN xây lắp,
việc lựa chọn phương pháp ghi nhận doanh thu từ
hợp đồng xây dựng có thể dẫn đến những khác biệt
trong lợi nhuận của kỳ kế toán hiện tại.
Cách thức này dễ bị phát hiện dựa vào các thuyết
minh về chính sách kế toán trên BCTC, cho nên các
công ty hiện thường sử dụng việc quản lý thu nhập
thông qua các khoản dồn tích hơn là thông qua việc
