TÀI CHÍNH -
Tháng 7/2018
13
hệ giữa yếu tố quy mô công ty, loại hình công ty và
loại công ty kiểm toán và tính kịp thời của BCTC.
Dựa vào các nghiên cứu trước đây, tác giả chọn
ra 6 nhân tố: (1) Quy mô của DN; (2) Loại công ty
kiểm toán; (3) Sự thay đổi của lợi nhuận; (4) Loại
BCTC (riêng lẻ hay hợp nhất); (5) Loại ý kiến kiểm
toán; (6) Lĩnh vực kinh doanh của DN đến tính
kịp thời của BCTC, để tiến hành kiểm định mối
quan hệ giữa các nhân tố này với tính kịp thời
của BCTC của các công ty niêm yết trên sàn chứng
khoán Việt Nam. Việc xây dựng các nhân tố dựa
trên các cơ sở sau: Các nhân tố có ảnh hưởng trong
phân tích từ những nghiên cứu trước đây; Các
nhân tố có thể đo lường dễ dàng; Dữ liệu phải
có sẵn, dễ dàng ghi nhận; Nhân tố liên quan đến
môi trường kinh tế, xã hội, văn hóa của Việt Nam.
Theo đó, mô hình nghiên cứu được tác giả khái
quát đề xuất trong Hình 1.
Trong mô hình này, tính kịp thời được hiểu như
là tính kịp thời của hoạt động kiểm toán độc lập
BCTC, được đo lường bằng số ngày kể từ ngày kết
thúc năm tài chính theo quy định của pháp luật về
kế toán đến ngày ký báo cáo kiểm toán. Thời hạn
kiểm toán BCTC là nhân tố bị tác động mà nghiên
cứu cần khảo sát. Các nhân tố tác động là các nhân
tố bao gồm: Quy mô của DN; Loại công ty kiểm
toán; Sự thay đổi của lợi nhuận; Loại BCTC; Loại ý
kiến kiểm toán; Lĩnh vực kinh doanh của DN.
Các nhân tố trong mô hình
Nhân tố “quy mô của DN”:
Nghiên cứu của Ahmed và Nicholls (1994) đã sử
dụng nhiều mô hình hồi quy tuyến tính gồm 188
mẫu DN trong năm 2003 để đo lường mức độ công
bố thông tin với Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS).
Các nghiên cứu có liên quan
Nhiều nghiên cứu cho thấy, tầm quan trọng của
tính kịp thời trong đặc trưng chất lượng của BCTC.
Theo Owusu-Ansah (2000), BCTC kịp thời có thể
giúp giảmmức độ của giao dịch nội gián, rò rỉ thông
tin và các tin đồn trên thị trường chứng khoán. Bên
cạnh đó, theo Karim và Ahmed (2005), trong điều
kiện các nền kinh tế đang phát triển (như Việt Nam),
thì việc cung cấp thông tin tài chính kịp thời của các
công ty niêm yết càng có tầm quan trọng hơn, do
các nguồn thông tin như báo chí, các hội nghị, các tổ
chức hoạt động như là chuyên gia phân tích và dự
báo... chưa đạt được mức độ phát triển thích hợp.
Ngoài ra, nghiên cứu của Karim và Ahmed còn cho
thấy sự thay đổi của các quy định pháp lý có ảnh
hưởng đến tính kịp thời của việc lập BCTC của các
công ty niêm yết tại Bangladesh. Tuy nhiên, nghiên
cứu của Karim và cộng sự (2006) cho thấy, những
thay đổi của quy định pháp lý không có ảnh hưởng
đến tính kịp thời của việc lập BCTC của các công ty
niêm yết tại Bangladesh.
Nghiên cứu của Mark và Michael (2010); Younes
(2011) đều cho thấy, cơ chế quản trị công ty có ảnh
hưởng đối với việc lập BCTC kịp thời của các công
ty niêm yết. Nghiên cứu của Turel (2010) cho thấy,
loại kiểm toán viên, loại ý kiến kiểm toán có ảnh
hưởng đối với tính kịp thời của việc lập BCTC của
các công ty niêm yết. Nghiên cứu của Rabia và
Mahmut (2011) cho thấy, loại BCTC (riêng lẻ hay
hợp nhất), đặc điểm của công ty (tuổi đời, quy mô,
kết quả kinh doanh), ngành nghề kinh doanh có ảnh
hưởng đến tính kịp thời của việc lập BCTC của các
công ty niêm yết.
Cho đến nay, hầu hết các nghiên cứu về tính
kịp thời của việc lập BCTC của các công ty niêm
yết đều được thực hiện tại các quốc gia phát triển
(Mỹ, Canada, Australia...) hoặc có thị trường
chứng khoán tập trung được thiết lập khá lâu
so với Việt Nam (như Thổ Nhĩ Kỳ, Thái Lan,
Malaysia, Ấn Độ...).
Mô hình nghiên cứu đề xuất
và các nhân tố trong mô hình
Mô hình nghiên cứu đề xuất
Các nghiên cứu trước đây sử dụng nhiều biến
nhân tố khác nhau để đánh giá mức độ ảnh hưởng
đến tính kịp thời của BCTC ở các DN được niêm yết
tại các quốc gia. Nghiên cứu của Owusu-Ansah và
Leventis (2010) về những yếu tố tác động đến tính
kịp thời của BCTC của các DN niêm yết trên sàn
chứng khoán tại Athens khẳng định, tồn tại mối quan
Lĩnh vực kinh doanh
Loại ý kiến kiểm toán
Loại báo cáo tài chính
Sự thay đổi của lợi nhuận
Loại công ty kiểm toán
Quy mô của doanh nghiệp
TÍNH KỊP THỜI
CỦA BÁO CÁO
TÀI CHÍNH
HÌNH 1: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT
Nguồn: Tác giả đề xuất
