TÀI CHÍNH -
Tháng 5/2016
89
thế trên thị trường với công nghệ của mình so với
DN bắt chước.
Teece phát triển thêm một bước khi đưa ra sơ đồ
quyết định trong việc thương mại hóa công nghệ
đòi hỏi một số năng lực chuyên hóa. Sơ đồ này chỉ
ra các chiến lược phù hợp cho DN đổi mới và dự
báo kết quả cho 3 bên tham gia cuộc chơi (DN đổi
mới, DN bắt chước và DN nắm giữ tài sản đồng
chuyên hóa – nhà phân phối). Cả ba bên đều có thể
được hoặc bại trong quá trình đổi mới.
Trục tung đo mức độ mà DN đổi mới hoặc có
thể cả DN bắt chước có lợi thế như thế nào đối
với DN nắm giữ tài sản chuyên hóa yêu cầu. Trục
hoành thể hiện mức độ bảo hộ đối với công nghệ
mạnh hay yếu. Bảng 2 chỉ ra rằng, thậm chí khi DN
theo đuổi chiến lược tối ưu, các thành phần khác
tham gia vào nền công nghiệp vẫn có thể thu được
nhiều lợi nhuận. Khả năng này không có khả năng
xảy ra khi công nghệ được bảo hộ chặt chẽ. Mối đe
dọa lớn duy nhất đối với DN đổi mới là khi tài sản
hỗ trợ chuyên hóa hoàn toàn bị “giam hãm” (ô 4).
Điều này hiếm khi xảy ra trong trường hợp không
có sự hợp tác với Chính phủ. Nó sẽ thường xảy ra
khi chính phủ nước ngoài ngăn không cho tiếp cận
với thị trường nước ngoài, buộc DN cấp li xăng cho
DN nước ngoài nhưng Chính phủ thành lập các
DN được cấp li xăng một cách hiệu quả. Tuy nhiên,
với cơ chế bảo hộ tài sản trí tuệ yếu, thì rõ ràng DN
đổi mới thường bị thất bại so với DN bắt chước và/
hoặc DN nắm giữ tài sản hỗ trợ, ngay cả khi DN
đổi mới theo đuổi chính sách phù hợp (ô 6).
Những chỉ dẫn của Teece đối với các DN Việt Nam
Sau Teece, có nhiều học giả đã bổ sung những
khiếm khuyết trong mô hình của ông như tiến
hành điều tra thực nghiệm và (Pisano, 2006; Pries
and Guild, 2010; Shane, 2002, 2004; Wright et al.,
2004; Colyvas et al., 2002...). Ở Việt Nam, hầu như
chưa có một nghiên cứu nào về việc áp dụng mô
Xem xét trường hợp của RC Cola - Công ty đầu tiên
đưa cola vào thị trường, nhưng từ khi không thể tự
bảo vệ chống lại sự bắt chước của Pepsi và Coca-
Cola khi các công ty này nhảy vào và sử dụng các
tài sản hỗ trợ của họ (hệ thống phân phối, thương
hiệu...), các công ty đi sau này đã thu được toàn bộ
lợi nhuận từ phân đoạn thị trường.
BẢNG 1: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH TÀI SẢN HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP
THEO MÔ HÌNH TEECE
Tài sản hỗ trợ
Có sẵn
Khan hiếm
Tính có
thể bắt
chước
Dễ
Khó thu lợi
DN có tài sản
hỗ trợ thu lợi
Khó
DN đổi mới
sáng tạo thu lợi
DN có khả năng đàm
phán cao nhất thu lợi
Nguồn: Tác giả tổng hợp
Bảng trên cho thấy, nếu công nghệ dễ dàng bắt
chước được và tài sản hỗ trợ có sẵn hoặc không
quan trọng, thì sẽ khó thu lợi từ đổi mới sáng tạo
(trừ khi đổi mới sáng tạo diễn ra trong thời gian rất
ngắn). Nếu tài sản hỗ trợ khó có thể tiếp cận, công
nghệ dễ dàng bị bắt chước, DN sở hữu các tài sản
hỗ trợ sẽ thu lợi từ đổi mới sáng tạo, không quan
trọng ai là người khởi đầu đổi mới đó như trường
hợp của Cola Diet. Nếu công nghệ khó bắt chước,
DN đổi mới sáng tạo sẽ có lợi thế hơn rất nhiều.
Khi tài sản hỗ trợ không bị chủ thể kinh tế khác
kiểm soát, DN sẽ có thể thu được chủ yếu hết lợi
nhuận từ đổi mới sáng tạo. Mặt khác, khi tài sản hỗ
trợ quan trọng và khó tiếp cận, việc đàm phán sẽ
được diễn ra, lợi nhuận sẽ được chia sẻ tùy thuộc
vào khả năng đàm phán của các bên liên quan.
Mô hình của Teece không chỉ có thể dự đoán ai
là người được hưởng lợi từ đổi mới sáng tạo, mà
còn có thể hiểu DN nào sẽ có động lực lớn hơn để
đầu tư vào một số đổi mới. Mối đe dọa bị bắt chước
và tầm quan trọng của tài sản hỗ trợ thực ra đã
được sử dụng ở các mô hình khác. Ví dụ như mô
hình năm lực lượng của Porter. Từ khi mô hình của
Teece ra đời, một số tác giả đã tiến hành các nghiên
cứu thực nghiệm để chứng minh mô hình này và
dường như mô hình vẫn còn nguyên giá trị.
Sơ đồ ra quyết định
Trong bài báo của mình, Teece đưa ra sơ đồ ra
quyết định của DN đổi mới trong việc tìm cách thu
lợi trong khi phải đối mặt với chế độ bảo hộ tài sản
trí tuệ yếu và có nhu cầu tiếp cận tài sản chuyên
hóa và/hoặc các năng lực. DN đổi mới buộc phải
sở hữu tài sản chuyên hóa nếu DN muốn giành lợi
(1)
Đổi mới cần tài sản hỗ trợ để
thương mại hóa thành công
Thương mại hóa ngay
(2)
Tài sản hỗ trợ chuyên hóa
Ký hợp đồng thuê
(3)
Chế độ thu lợi yếu
(4)
Tài sản hỗ trợ chuyên hóa quan
trọng không
(5)
Vị thế về tài chính ổn không
(6)
DN bắt chước/đối thủ cạnh
tranh có lợi thế hơn
Ký hợp đồng thuê
Ký hợp đồng thuê
Ký hợp đồng thuê
Ký hợp đồng thuê
Sáp nhập tài sản
Có
Có
Có
Có
Có
Có
Không
Không
Không
Không
Không
Không
HÌNH 1: CHIẾN LƯỢC SÁP NHẬP (SỞ HỮU) VÀ CHIẾN LƯỢC
THUÊ TÀI SẢN HỖ TRỢ
Nguồn: Tác giả tổng hợp
