82
DIỄN ĐÀN KHOA HỌC
bao gồm: Trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu,
trung tâm lợi nhuận, trung tâm đầu tư. Các trung
tâm trách nhiệm tạo ra mối liên hoàn trong hệ thống
quản lý. Chẳng hạn, một tập đoàn sản xuất xe hơi
có thể xác định các nhà máy lắp ráp là các trung tâm
chi phí, công ty phân phối là trung tâm doanh thu,
các công ty con trực thuộc tập đoàn là các trung tâm
lợi nhuận; công ty mẹ đầu tư vào các công ty con và
công ty bất động sản phát triển hệ thống cửa hàng,
chi nhánh trực thuộc là các trung tâm đầu tư.
Như vậy, các trung tâm trách nhiệm được hình
thành trên đặc điểm cơ cấu bộ máy quản lý và mục
tiêu của nhà quản trị. Việc phân chia thành các trung
tâm sẽ giúp nhà quản trị có thể dễ dàng đưa ra phương
pháp và cách thức hoạt động của trung tâm; đánh giá
và kiểm soát, tìm ra những tồn tại để khắc phục và phát
huy những ưu điểm của từng trung tâm. Từ đó, có thể
quy trách nhiệm cụ thể cho từng đối tượng từng bộ
phận. Việc quy trách nhiệm cho từng đối tượng, từng
bộ phận cụ thể sẽ giúp nâng cao tinh thần trách nhiệm
của từng bộ phận, từng nhà quản trị của các trung tâm
trách nhiệm, qua đó, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt
động kinh doanh của DN một cách bền vững.
Việc phân chia các trung tâm trách nhiệm cũng
sẽ tạo ý tưởng cho lãnh đạo công ty trong việc thiết
lập một mô hình cơ cấu tốt nhất cho tổ chức, phân
chia trách nhiệm quản lý lập kế hoạch, phân tích,
báo cáo, tách bạch theo nhóm hoạt động nhằm phát
huy tối đa nguồn lực và thuận tiện cho quản lý. Tuy
nhiên, trong thực tế, việc lựa chọn trung tâm thích
hợp cho một bộ phận trong tổ chức không phải là
điều dễ dàng. Do vậy, việc phân biệt rõ ràng các
trung tâm trách nhiệm trong một đơn vị chỉ mang
tính tương đối và phụ thuộc vào quan điểm nhà
quản trị cấp cao nhất.
Vận dụng kế toán trách nhiệm ở Việt Nam
Kế toán trách nhiệm ngày càng thể hiện vai trò và
vị trí quan trọng trong hoạt động quản lý kinh tế tại
các DN ở các quốc gia trên thế giới, nhất là đối với
những nước có nền kinh tế phát triển. Tại Việt Nam,
việc vận dụng các nội dung của kế toán trách nhiệm
vẫn là một vấn đề khá mới mẻ và đang ngày càng
thu hút được sự quan tâm của các DN, đặc biệt là các
DN quy mô lớn. Theo các chuyên gia kế toán, trong
xu hướng phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế, các
DN muốn tồn tại và phát triển phải không ngừng
nâng cao năng lực quản lý, nâng cao hiệu quả hoạt
động bằng việc sử dụng kết hợp các công cụ quản lý
kinh tế một cách hài hoà và khoa học. Trong hệ thống
công cụ đó, kế toán trách nhiệm được xem như là
một trong những vũ khí cần được các DN khai thác
và vận dụng bởi tính hiệu quả của nó. Thậm chí, kế
toán trách nhiệm còn được đánh giá là “vũ khí” của
các công ty lớn, giúp phát huy tối đa nguồn lực trong
DN, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh.
Tuy nhiên, việc xây dựng hệ thống kế toán trách
nhiệm ở mỗi DN là khác nhau, phụ thuộc vào quy
mô, vào yêu cầu quản lý và năng lực quản lý của các
cấp lãnh đạo trong đơn vị. Mô hình quản lý kế toán
trách nhiệm thường chỉ phù hợp với các công ty, tập
đoàn có quy mô lớn, tốc độ tăng trưởng nhanh, lãnh
đạo DN tin tưởng vào việc phân quyền cho lãnh đạo
cấp dưới, hệ thống kiểm soát và quản lý hoạt động
hiệu quả, đảm bảo toàn bộ guồng máy vận động trơn
tru. Nói cách khác, hệ thống kế toán trách nhiệm hữu
ích phải thỏa mãn lý thuyết phù hợp, nghĩa là có một
cấu trúc tổ chức thích hợp nhất với môi trường tổ
chức hoạt động, với chiến lược tổng hợp của tổ chức,
và với các giá trị và sự khích lệ của quản trị cấp cao.
Bên cạnh đó, một số ý kiến cũng cho rằng, kế
toán trách nhiệm có thể bị lợi dụng để phục vụ
cho việc chuyển giá nhằm tối đa lợi nhuận cho
DN. Theo đó, chuyển giá là quá trình chuyển giao
lợi nhuận được thiết lập trên cơ sở giao dịch hàng
hóa hoặc dịch vụ trong nội bộ các trung tâm trách
nhiệm của Tập đoàn. Trong báo cáo tài chính hợp
nhất, các giao dịch nội bộ sẽ được loại trừ kể cả các
khoản doanh thu, chi phí và lợi nhuận nội bộ. Tuy
nhiên, căn cứ vào những khác biệt trong chính sách
thuế, chính sách ưu đãi đầu tư, phí hải quan, chi
phí bảo hiểm, vận chuyển, thuế xuất nhập khẩu…
mà các chính sách chuyển giá linh hoạt giữa các
trung tâm trách nhiệm sẽ được cố ý “vận dụng” vì
lợi ích của DN.
Tài liệu tham khảo:
1. PGS., TS. Nguyễn Quang Ngọc (2010) “Kế toán quản trị DN” – NXB Đại học
Kinh tế quốc dân;
2. Phan Đức Dũng (2012), Kế toán quản trị, NXB Lao động Xã hội;
3. ThS. Hoàng Thị Hương (2016), Kế toán trách nhiệm và thực tiễn vận dụng ở
Việt Nam, Tạp chí Tài chính số tháng 2/2016;
4. Nhịp cầu Đầu tư (2014), Kế toán trách nhiệm: Vũ khí của công ty lớn, Nhịp
cầu Đầu tư.
Kế toán trách nhiệm ngày càng thể hiện vai trò
và vị trí quan trọng trong hoạt động quản lý
kinh tế tại các doanh nghiệp ở các quốc gia trên
thế giới, nhất là đối với những nước có nền kinh
tế phát triển. Tại Việt Nam, việc vận dụng các
nội dung của kế toán trách nhiệm vẫn là một
vấn đề khá mới mẻ và đang ngày càng thu hút
được sự quan tâm của các doanh nghiệp.
