74
DIỄN ĐÀN KHOA HỌC
chỗ biết (knowing) đến hiểu (understanding) tiến
tới thay đổi hành vi (changing behavior) sử dụng
các dịch vụ sản phẩm tài chính trên thị trường chính
thức. Phổ cập tài chính là biện pháp hàng đầu trong
việc đẩy lùi “tín dụng đen”. Theo kết quả khảo sát
thực hiện tại vùng Tây Nam bộ trong năm 2013,
trong số những người tham gia vào các hoạt động
tín dụng phi chính thức như họ/hụi, có tới 62,1%
là nông dân và người mua bán nhỏ, trình độ học
vấn trung bình ở mức trung học cơ sở (lớp 9), số
người là cán bộ viên chức, có trình độ tốt nghiệp
phổ thông trung học rất ít (Lê Khương Ninh, 2013).
Các nghiên cứu gần đây tại các nước đang phát triển
cũng chỉ ra rằng người dân càng có mức độ hiểu
biết tài chính thấp thì càng có xu hướng tìm đến các
hình thức tín dụng phi chính thức nhiều hơn. Do
vậy, tại nhiều quốc gia trên thế giới như Ấn độ, Nga,
Bangladesh, Indonesia, Mexico... Chính phủ đều đã
xúc tiến thực hiện chiến lược phổ cập tài chính quốc
gia, thông qua đó giáo dục kiến thức về tài chính
cho dân chúng (WB, 2013). Nếu người dân có hiểu
biết tài chính họ sẽ ý thức được những rủi ro mà họ
sẽ phải đối mặt khi tham gia vào các hình thức tín
dụng phi chính thức, trên cơ sở đó biết lựa chọn sản
phẩm dịch vụ thích hợp, bảo vệ quyền lợi cho bản
thân và gia đình.
Chiến lược phổ cập tài chính quốc gia phải do
Chính phủ khởi xướng, nhưng để chiến lược này đi
vào thực tế, đòi hỏi phải có sự tham gia phối hợp
đồng bộ của nhiều chủ thể, thông qua nhiều cách
thức đa dạng. Các phương tiện thông tin đại chúng
như truyền hình, đài phát thanh, sách báo, tạp chí
cần đẩy mạnh tuyên truyền phổ cập kiến thức tài
chính căn bản cho người dân. Có thể thiết kế các
chuyên đề nói chuyện, hội thảo thích hợp với từng
nhóm đối tượng khác nhau. Đối với các tổ chức tài
chính cần đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu sản phẩm
dịch vụ tài chính tới người dân bằng nhiều kênh
đa dạng, phải cho dân biết lợi ích thì mới khuyến
khích họ tham gia vào thị trường tài chính chính
thức. Các chính quyền, tổ chức đoàn thể, xã hội tại
địa phương cần phải mở lớp hướng dẫn tư vấn về
các kiến thức tài chính như thiết lập ngân sách cá
nhân/gia đình, quản lý dòng tiền vào/ra, cách lập
và chi tiêu theo kế hoạch... Các hội bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng cần tuyên truyền, phân tích lợi/hại
để người dân có ý thức tự bảo vệ, không tham gia
vào các hình thức tín dụng phi chính thức tiềm ẩn
nhiều rủi ro.
Hai là,
phát triển sâu rộng tín dụng vi mô trên cơ
sở tổ chức lại và hợp thức hóa hoạt động họ/hụi tại
các địa phương trong toàn quốc.
ngỏ, nhất là ở những vùng xa, hẻo lánh. Ngoài ra,
do thủ tục cho vay khá phức tạp, các điều kiện đưa
ra không phải ai cũng đáp ứng được (tài sản bảo
đảm, chứng minh nguồn thu nhập, các loại giấy tờ
trong hồ sơ vay vốn...), đang tạo cơ hội cho các hình
thức “tín dụng đen” với thuận lợi kể trên có điều
kiện phát triển và lan rộng.
Thứ ba,
do nhận thức của người dân nhìn chung
chưa cao, kể cả vùng nông thôn lẫn thành thị. Đa
phần người dân chưa lường trước được những rủi
ro mà họ sẽ phải đương đầu khi tham gia vào các
đường dây tín dụng phi chính thức. Cộng thêm
những khó khăn/hạn chế khi tiếp cận với các tổ
chức tài chính chính thức, nên khi gặp phải biến cố
khẩn cấp trong cuộc sống, người dân đã không có
những lựa chọn nào khác ngoài việc tìm đến “tín
dụng đen”.
Thứ tư,
do sự kiểm soát lỏng lẻo, kém hiệu
quả của các cơ quan quản lý như chính quyền địa
phương, các hội bảo vệ người tiêu dùng, cơ quan
công an sở tại, dẫn đến không kịp thời phát hiện và
triệt phá được các đường dây “tín dụng đen” để bảo
vệ quyền lợi người tiêu dùng tại địa phương.
Thứ năm,
do luật pháp quy định chưa chặt chẽ,
còn có những “khoảng trống” pháp lý cộng thêm
chế tài chưa đủ mạnh nên chưa có tác dụng răn đe
và ngăn chặn “tín dụng đen” phát triển.
Giải pháp đẩy lùi tín dụng đen
Từ thực trạng “tín dụng đen” thời gian qua, cần
thiết phải đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả và khả
năng phổ cập của hệ thống tài chính quốc gia. Rõ
ràng là các tổ chức tài chính Việt Nam đã chưa thể
đảm đương được vai trò cung cấp vốn cho nhu cầu
của xã hội. Điều này cũng được chứng minh trong
báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu 2015-2016, một
trong các lĩnh vực mà Việt Nam được đánh giá thấp
là phát triển thị trường tài chính, xếp hạng 84/140
nền kinh tế trong toàn cầu (Vương Đình Huệ, 2016).
Cũng theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB),
số người trưởng thành ở Việt Nam có tài khoản và
sử dụng dịch vụ tài chính tại Việt Nam còn quá thấp,
chiếm khoảng 31% năm 2013, trong khi trung bình
thế giới là 62%. Riêng tỷ lệ dân cư vay vốn tại các
tổ chức tín dụng chính thức thấp hơn, chỉ khoảng
18%. Trên cơ sở kinh nghiệm của các quốc gia trên
thế giới, để đẩy lùi tình trạng “tín dụng đen” tại Việt
Nam, tác giả đề xuất hai giải pháp chính:
Một là,
thực hiện chiến lược phổ cập tài chính
quốc gia trong thời gian tới.
Mục tiêu của chiến lược phổ cập tài chính quốc
gia là giáo dục kiến thức tài chính cho người dân từ
