TÀI CHÍNH -
Tháng 3/2015
137
Mâu thuẫn giữa “vì lợi nhuận” và “phi lợi nhuận”
Khác với các mô hình trên thế giới, giáo dục đại
học (GDĐH) ngoài công lập ở Việt Nam được hình
thành và phát triển trong một môi trường tương đối
mâu thuẫn. Trước khi xuất hiện những khái niệm
như “GDĐH ngoài công lập” hoặc “Đại học phi lợi
nhuận”, trong nhiều thập kỷ qua, nền giáo dục Việt
Nam vẫn được coi là công cụ giáo dục tuyên truyền
và phúc lợi xã hội. Ý tưởng thu học phí, kinh doanh
giáo dục là một ý tưởng xa lạ. Phát triển trong bối
cảnh nhập nhằng giữa bản chất vì “lợi nhuận” và
vỏ bọc “phi lợi nhuận”, suốt hơn hai thập kỷ qua,
các trường ngoài công lập đã được hình thành trong
khuôn khổ pháp lý như một doanh nghiệp (DN) và
phương thức hoạt động cũng không khác gì các DN
thuần túy. Vì lẽ đó, các trường ngoài công lập đã
phải cạnh tranh với các trường công lập trong một
bối cảnh bất bình đẳng. Trong khi các trường công
lập được hưởng sự hỗ trợ đất đai, hạ tầng và nguồn
kinh phí thường xuyên từ ngân sách nhà nước, thì
trường ngoài công lập lại không được. Hơn nữa, sự
giằng xé giữa bản chất là “lợi nhuận” và vỏ bọc “phi
lợi nhuận” trong nội tại của các cơ sở GDĐH ngoài
công lập đã gây nên những ấn tượng không mấy
“đẹp” trong ý nghĩ của người dân, vốn dĩ lâu nay
cũng đã rất định kiến và có cái nhìn phiến diện đối
với mô hình giáo dục tư.
Khái niệm “Đại học phi lợi nhuận” chỉ được chú
ý và phổ biến mạnh mẽ trong vòng hơn 20 năm trở
lại đây, khi mà những áp lực mở rộng đại chúng hóa
GDĐH đã khiến cho việc phát triển trường ngoài
công lập trở thành một xu hướng khó có thể cưỡng
lại. Kể từ khi ý tưởng chấp nhận GDĐH ngoài công
lập bắt đầu hình thành đến nay, số lượng các trường
đại học, cao đẳng ngoài công lập đã phát triển nhanh
với nhiều loại hình, số lượng lên đến 86 trường. Tỷ
lệ sinh viên đại học ngoài công lập của Việt Nam tốt
nghiệp ra trường có thời kỳ chiếm gần 20% tổng số
sinh viên ra trường cả nước.
Tuy nhiên, kể từ khi Luật Giáo dục ra đời vào
năm 2005, khái niệm về trường “Đại học phi lợi
nhuận” và “vì lợi nhuận” dường như bị “bỏ ngỏ” và
đến năm 2012 khi Luật GDĐH sửa đổi, hệ thống các
trường ngoài công lập lại càng thu hẹp, chỉ còn hai
loại hình là trường tư thục và trường có vốn đầu tư
nước ngoài. Theo đó, hình thức trường bán công và
dân lập dần bị xóa bỏ. Nguyên nhân, một phần do
định kiến xã hội vẫn còn nặng nề, phần nữa là do sự
bất cập của chính sách và thiếu nhất quán giữa phân
định tính chất “vì lợi nhuận” và “phi lợi nhuận”...
Cụ thể như:
Về chính sách:
Có thể khẳng định, vẫn còn những
chính sách đánh giá sai lầm về đầu tư giáo dục vì
lợi nhuận đã khiến các nhà đầu tư cảm thấy bất
ổn và suy nghĩ ngắn hạn. Khi các nhà đầu tư suy
nghĩ ngắn hạn và muốn đảm bảo an toàn về vốn thì
những yếu kém hiện nay của giáo dục ngoài công
lập là tất yếu.
Về quản trị:
Suốt hơn 20 năm qua, chính sách về
GDĐH bộc lộ nhiều mâu thuẫn giữa xu hướng thị
trường và quan điểm muốn kiểm soát nhà trường
tránh khỏi tự do hóa và thương mại hóa đã sự kìm
hãm sự phát triển lành mạnh của GDĐH ngoài công
ĐỂMÔHÌNHĐẠI HỌC“PHI LỢI NHUẬN”
PHÁTTRIỂNHIỆUQUẢ?
ThS. HOÀNG THỊ PHƯƠNG LAN
Trong bối cảnh nguồn lực công dành cho giáo dục đại học ngày càng hạn chế, phát triển
giáo dục đại học ngoài công lập là con đường tất yếu để đáp ứng nhu cầu. Tuy nhiên, nếu
không có sự hỗ trợ về chính sách và cơ chế tài chính thì có thể hàng loạt trường ngoài công
lập sẽ phải ngừng hoạt động. Bài viết đề cập tới những hạn chế và đề xuất một số giải
pháp giúp phát triển giáo dục đại học ngoài công lập tương xứng với tiềm năng.
