TÀI CHÍNH -
Tháng 4/2016
49
bộ hồ sơ chứng từ như: hợp đồng kinh tế, hóa đơn
tài chính, biên bản giao nhận, thanh lý hợp đồng…
chứng minh cho việc giao dịch đã phát sinh trong
khi đó, tài sản hoặc hàng hóa vẫn nằm nguyên trong
kho. Theo nguyên tắc “bản chất hơn hình thức” thì
giao dịch này không đủ điều kiện để ghi nhận doanh
thu trong BCTC. Theo chuẩn mực kế toán Việt Nam
số 14, đoạn 8 quy định: “Khi hàng hóa hoặc dịch vụ
được trao đổi để lấy hàng hóa hoặc dịch vụ tương
tự về bản chất và giá trị thì việc trao đổi đó không
được coi là một giao dịch tạo doanh thu” (Bộ Tài
chính, 2001). Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 550
Các bên liên quan quy định: “Tất cả các giao dịch
giữa khách hàng và các bên liên quan được ghi chép
phản ánh theo bản chất kinh tế hơn là phản ánh theo
hình thức kinh tế của nghiệp vụ” (Hội Kiểm toán
viên Hành nghề Việt Nam, 2013)
Ví dụ điển hình trên thế giới việc áp dụng kỹ
thuật dựa vào hình thức pháp lý để che giấu bản
chất của giao dịch nhằm làm đẹp BCTC là vụ gian
lận kế toán của Tập đoàn Enron (Mỹ) bị vỡ lở vào
năm 2002. Enron đã tạo ra “các đơn vị có mục đích
đặc biệt” để ghi tăng doanh thu ảo, giấu lỗ và các
khoản nợ vào các đơn vị này. Cụ thể, Tập đoàn này
đã ghi nhận doanh thu đối với các giao dịch bán
hàng lòng vòng giữa các đơn vị có mục đích đặc
biệt cũng như ghi nhận doanh thu dựa trên tổng giá
trị khí gas bán cho khách hàng thay vì dựa trên bản
chất của giao dịch là kênh trung gian hưởng hoa
hồng chênh lệch. Với doanh thu báo cáo đạt 101 tỷ
USD vào năm 2000, Enron đã trở thành 1 trong 500
công ty lớn nhất thế giới tại thời điểm đó, tạo nên
một hình ảnh sức mạnh tài chính khổng lồ cho Tập
Nhận diện những thủ thuật gian lận
Với mục đích làm “đẹp” báo cáo tài chính (BCTC)
nhằm thu hút đầu tư của các cổ đông trên thị trường
chứng khoán, nhiều công ty niêm yết thường sử
dụng các kỹ thuật gian lận trong lập BCTC như khai
tăng doanh thu, khai giảm chi phí/bỏ sót công nợ,
ghi nhận sai niên độ kế toán, đánh giá sai giá trị tài
sản, không công bố đầy đủ thông tin trên BCTC.
(COSO 1999; COSO 2010; ACFE, 2014)... Cụ thể:
Khai tăng doanh thu
Giả mạo doanh thu:
là ghi nhận doanh thu không
thực tế phát sinh vào sổ sách kế toán. Giả mạo
doanh thu là hình thức phổ biến trong lập BCTC
gian lận. Các hình thức giả mạo doanh thu như thực
hiện giao dịch với khách hàng giả mạo hoặc lập hóa
đơn giả mạo đối với các khách hàng có thật nhưng
thực tế hàng hóa, dịch vụ không chuyển giao. Sang
đầu năm sau, doanh thu được ghi đảo để che giấu
hành vi gian lận này.
Ghi nhận doanh thu không đúng giữa bản chất và
hình thức của nghiệp vụ (các giao dịch với các bên liên
quan):
Lợi dụng giao dịch với các bên liên quan để
thực hiện hành vi gian lận là hình thức phổ biến của
các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán
hiện nay. Các công ty mẹ thành lập công ty con
với mục đích đặc biệt như chuyển lỗ, giấu chi phí
phục vụ cho công ty mẹ. Ví dụ: Công ty mẹ sử dụng
công ty con để mua bán/thuê tài sản tạo thành chu
trình khép kín (tức là người bán đồng thời là người
mua/thuê lại hàng hóa ở điểm cuối cùng của vòng
tròn). Doanh nghiệp bán chỉ dựa hình thức của các
THỦTHUẬT GIAN LẬNTRONG LẬP BÁO CÁOTÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNGTY NIÊMYẾT
TS. HÀ THỊ THÚY VÂN
- Đại học Thương mại
Trong 3 năm gần đây, đã có không ít công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán gian
lận trong lập báo cáo tài chính. Bài viết cung cấp cho người sử dụng báo cáo tài chính
những thủ thuật gian lận phổ biến trong lập báo cáo tài chính của các công ty niêm yết
trên thị trường chứng khoán, giúp cho việc nhận diện, đánh giá các thông tin trong báo
cáo tài chính trong quá trình đưa ra quyết định đầu tư.
